Intervistoi Ag Apolloni
Profesor, si erdhët deri te formulimi i termit “Historicizmi i Ri”?
STEPHEN GREENBLATT: Për mirë ose për keq, Historicizmi i Ri që në fillimet e tij ka qenë çmendurisht eklektik. Ai u rrit nga padurimi im, me atë që unë e perceptova si kufizim në Kritikën e Re dhe në të cilin jam trajnuar: formalizmin e lartë amerikan. Mirëpo, po ashtu lindi nga frustrimi im me kritikën letrare marksiste, kryesisht me Lukacs dhe Althuser, nga të cilët fillimisht u ktheva në alternativë tjetër te William K. Wimsatt, Cleanth Brooks, dhe të tjerë të ngjashëm. Doja që të përfshiheshin të gjitha fushat e kulturës së hershme moderne, jo vetëm kryeveprat letrare, por edhe teologjia, rrëfimet e udhëtimeve, raportet e policisë, fantazitë apokaliptike të profetëve gjysmë të çmendur dhe të tjera të ngjashme. Foucaultka ndihmuar jashtëzakonisht për të shpëtuar nga superstruktura/dikotomia bazë, por po ashtu edhe Walter Benjamin, Michel de Certeau, Louis Marin, Clifford Geertz dhe shumë të tjerë.
Ndonëse e krijova termin Historicizmi i Ri, në një hyrje të shkurtër që i shkrova një përmbledhjeje me ese të miqve dhe kolegëve të mi, nuk e imagjinoja dot atë si një metodë të zhvilluar plotësisht, diçka që mund të zbatohej në çdo mënyrë sistematike ndaj të gjitha objekteve kulturore. Dikur në vitet e ‘80-ta, ndonëse nuk më kujtohet saktësisht kur, kam qenë në pushime në Angli dhe më kujtohet që kolegia ime në Berkeley, Cathy Gallagher, më telefonoi për të më thënë se kishte një njoftim në listën e vendeve të punës në dispozicion që përgatiteshin çdo vit nga Shoqata e Gjuhëve Moderne, për dikë me një interes të veçantë për “Historizmin e Ri”. Bërtita nga të qeshurat, dhe siç i thashë edhe asaj, nuk ekzistonte një objektiv i tillë profesional, pasi nëse do të kishte një gjë të tillë, unë si personi që e shpika gjithë këtë, do të duhej të isha i pari që do ta dija. Por, me reflektim, fillova të kuptoj se nuk isha dëshmitar i një gabimi të çuditshëm, por më tepër i një dickaje që tregon se si individët, grupet dhe sidomos institucionet formojnë kolektivisht objekte studimi.
Cfarë ka të “re” në Historicizmin e Ri, në raport me konceptet e tjera?
GREENBLATT: Përveç aludimit për Kritikën e Re, me i ri doja të nënkuptoja se kjo nuk ishte thjesht një ringjallje e Historicizmit të vjetër, qoftë i llojit të lidhur me Wie ist eigentlich gewesen të Leopold von Ranke apo me pasuesit e Marksit. Mendoja, se ato forma të historicizmit u përpoqën të vendosnin këndvështrime nga të cilat e kaluara mund të shihej si një objekt i qëndrueshëm dhe, në studimet letrare, mund të jepte kontekst ose të shërbente si çelës shpjegues për veprat e artit. Besoja se as e shkuara dhe as e tashmja nuk mbesnin të palëvizshme; ato gjithmonë lëviznin, rrotulloheshin, ndryshonin kuptimet. Doja të gjeja një mënyrë për ta kapur këtë lëvizje.
A mund t’u përmbahemi kritereve të analogjisë (ndërlidhja e së shkuarës me të tashmen) në leximin e të gjitha veprave, apo kjo është cilësi vetëm e shkrimeve më të mira?
GREENBLATT: Patjetër, në të gjitha veprat: por sa më interesante të jenë shkrimet aq me interesante janë ndërlidhjet.
Cila është marrëdhënia mes Historicizmit të Ri dhe Kritikës së Re, duke pasur parasysh se profesorët tuaj (Cleanth Brooks, Robert Penn Warren) ishin ‘kritikë të rinj’, apo ato kanë të përbashkët vetëm prapashtesën “e re”?
GREENBLATT: Kjo është një pyetje më interesante në të tashmen, në kohën në të cilën Historicizmi i Ri nuk është aq i ri sa ishte tridhjetë apo dyzet vite më parë. Ndonëse nuk kam qenë shumë i qartë në të kaluarën, tani e di që kam qenë dhe jam thellësisht i varur nga teknikat e leximit të thelluar (‘close reading’) që i kam mësuar nga mësues si Brooks dhe Warren. Në fillimet e mia, doja të pavarësohesha, dhe kështu bëra, por doli që i mbajta me vete në udhëtim edhe dhuratat që më dhanë mësuesit e mi. Por, unë i përdora ato dhurata për t’u përpjekur të kuptoja vepra, ngjarje dhe struktura që ata nuk do t’i konsideronin si objekte të përshtatshme për lexim të thelluar.
Si vendosët t’i përkushtoheni Shakespeare-it? Sa vjeç ishit dhe cilat ishin motivet?
GREENBLATT: Si student universitar kam shkruar kryesisht për letërsinë bashkëkohore britanike; kurse si student i diplomuar kam shkruar për Sir Walter Ralegh. Domethënë, për Shakespeare-in kam filluar të shkruaj mjaft vonë. Por më nxiti një mësues i shkëlqyer i shkollës së mesme, i cili na mësoi Mbretin Lir në një lëndë që nuk do ta harroj kurrë. Dhe, sapo fillova të qarkulloja në orbitën e letërsisë së Rilindjes, u tërhoqa gjithnjë e më shumë në fushën gravitacionale që ka krijuar prurja e Shakespeare-it. Ka më shumë fuqi atje, më shumë energji, më shumë forcë, më shumë shqetësime të thella, sesa në çdo pjesë tjetër të kozmosit letrar anglez (edhe pse Milton dhe Joyce janë afër).
Ju keni diskutuar disa herë për filmin dhe letërsinë dhe do të doja ta dija mendimin tuaj për marrëdhënien e tyre. Si e shihni letërsinë klasike; si e shihni Shakespeare-in, në filmat dhe serialet e sotëm?
GREENBLATT: Mendoj se Shakespeare do të ishte i emocionuar nga seritë e gjata siç janë Sopranos, Breaking Bad dhe The Wire. Ai vazhdimisht eksperimentoi me sekuencat, dramat Henri VI dhe Henriad, kurse në dramat e tjera si Antoni dhe Kleopatra, ai qartësisht u kundërvihet kufizimeve të mediumit të tij. Për më tepër, ai vazhdon t’u rikthehet dramave që ka shkruar dhe i riimagjinon ato, ashtu siç e riimagjonin Othellon te Përrallë dimri.
Si e shihni raportin midis dramës dhe skenarit, dhe pse një skenar nuk mund të jetojë pa u filmuar ndërsa një dramë funksionon me ose pa teatër?
GREENBLATT: Studiuesja angleze e Shakespeare-it, Tiffany Stern, ka sugjeruar që në të paktën disa raste në periudhën elizabetiane dhe jakobeane, tekste quarto të dramave shiteshin në teatër. Domethënë, dramat kishin një jetë letrare të pavarur nga interpretimi edhe në kohën e tyre.
Shakespeare e ka dominuar skenën me shekuj, por si e shikoni Shakespeare-n në film?
GREENBLATT: Shakespeare migron me lehtësi dhe efektivitet të jashtëzakonshëm në media të tjera – për shembull në opera; te romanet grafike; në televizion dhe film. Mendoj se kjo lëvizshmëri ishte pjesë e qëllimit të tij origjinal, dhe është në përputhje me mënyrën në të cilën veprat e tij përvetësojnë dhe përshtatin materiale nga burime të ndryshme.
Sa politik është Shakespeare dhe sa shakespeareane është politika?
GREENBLATT: Sapo kam shkruar një libër të tërë për këtë temë – Tirani: Shakespeare mbi politikën – prandaj ngurroj të përgjigjem me disa fjali. Por, do të them se Shakespeare ishte një ekspert, një nga ekspertët më të mëdhenj të letërsisë botërore, në zgjimin dhe manipulimin e masave të njerëzve. Ai e kuptoi, siç e bën tej mase të qartë Jul Cezari, mes dramave të tjera, se ekzistonte një marrëdhënie intime midis kësaj ekspertize dhe jetës politike.
J. L. Borges e krahason Shakespearen me Zotin, i cili i thotë: “E kam ëndërruar botën ashtu siç ke ëndërruar ti dramat e tua, i dashur Shakespeare. Ti je një nga format e ëndrrave të mia. Ashtu si unë, ju jeni gjithçka dhe asgjë.” Po kështu, poeti Marin Soresku i krahason krijimet e shkrimtarit anglez me krijimin e botës nga Zoti. Çfarë e bën Shakespearen kaq të rëndësishëm?
GREENBLATT: Unë e çmoj Borgesin, por këtë krahasim të veçantë e konsideroj absurd. Ose në qoftë se Shakespeare është si Zoti, atëherë Zoti është një sipërmarrës që zotëron një pjesë të madhe në një shoqëri të përbashkët aksionare në një univers material.
Kur flasim për klasikët, flasim për letërsinë e madhe, por kur flasim për letërsinë bashkëkohore jemi më të rezervuar. A ka një arsye për këtë, apo është thjesht dyshimi i përhershëm i lexuesit për letërsinë e kohës së tij? A kemi letërsi të madhe, apo është i nevojshëm një ndryshim kursi “për ta bërë letërsinë sërish të madhe”?
GREENBLATT: Kur në shekullin e 17-të, pikërisht në vazhdën e arritjeve së Shakespeare-it, bibliofili i madh Thomas Bodley ia dha koleksionin e tij Universitetit të Oxford-it, për të formuar bërthamën e bibliotekës së universitetit, ai vendosi në mënyrë specifike në dhuraten e tij që ata të mos blinin “vepra te padobishme” dhe “libra të çantave”, duke përfshirë këtu edhe dramat. Është e vështirë të gjykosh vlerën e prodhimeve të kulturës së dikujt.
(Botuar në numrin 23 të revistës Symbol, të cilën e boton Bard Books)
Stephen Greenblatt (1943) është shekspirolog, historian letrar, profesor dhe akademik amerikan. Ai punon si profesor i shkencave humane në Universitetin John Cogan në Universitetin e Harvardit që nga viti 2000. Është themelues i poetikës kulturore Historicizmit të Ri. Nga viti 1980, veprat e tij kanë pasur një shtrirje dhe ndikim të madh në kërkimet kulturore. Biografia e tij për Shakespearen, Will in the World, ka pasur një sukses të jashtëzakonshëm, Për studimet e tij, ka fituar rreth njëzet shpërblime nëpër Amerikë dhe Europë, përfshirë edhe çmimin Pulitzer.
