Arti i rebelimit

Intervistoi Ag Apolloni

Zoti Helnwein, vitin e kaluar (2013) derisa po shëtisja nëpër Vjenë, më zunë sytë imazhin e një koke të përgjakur fëmije dhe u shtanga. Fëmija dukej i fotografuar dhe gjaku krejt real. U afrova të shihja se kush mund të ishte autor i atij “krimi” dhe e pashë emrin tuaj… në posterin e ekspozitës suaj retrospektive. Pasi e vizitova ekspozitën, e pashë që ju s’ishit krimineli, por denoncuesi i krimit. Sa zor është ta luani këtë rol, kur dihet që pikturat tuaja janë sulmuar disa herë?

Gottfried HELNWEIN: Nuk kam zgjidhje tjetër. Që nga mosha e hershme kam kërkuar një mënyrë për t’u marrë me pyetjet dhe problemet që më preokuponin dhe një ditë e kuptova që Arti ishte mundësia ime e vetme. Ai më dha një zë, ai më lejoi të formuloja pyetjet e mia dhe të flisja e të shprehja atë që më digjte përbrenda.

Pse fëmija është temë qendrore në krijimtarinë tuaj?

HELNWEIN: Siç e kam thënë shpesh, te fëmija është i paprekur potenciali i plotë i vlerave dhe virtyteve njerëzore, si pafajësia, besimi, dashuria, dhembshuria dhe kreativiteti. Në fëmijëri, për një kohë shumë të shkurtër, njerëzit janë në një gjendje të pastër, pothuajse shenjtërie. Por fëmijët janë të rrezikuar, të pambrojtur dhe të varur nga ndershmëria jonë. Dhe duket se të rriturit janë të prirur ta tradhëtojnë atë besim. Në vitet gjashtëdhjetë, shumë kohë para se masmedia të përmendte abuzimin me fëmijët, derisa unë hulumtoja në këtë temë, pashë fotografitë e mjekësisë ligjore të organeve të fëmijëve të vdekur, të brishtë, të dobët, të thyer dhe të deformuar; të torturuar për vdekje – shpesh nga të afërmit e tyre. Këto fotografi tani udhëtojnë me mua dhe unë nuk mund të shpëtoj prej tyre. Për fat të keq këta janë të rriturit që sundojnë botën dhe bëjnë ligjet dhe të gjithë fëmijët duhet të kalojnë përmes programit të demoluar të quajtur edukim. Pasi të kalojnë në ato filtra, fëmijët zakonisht janë të thyer dhe magjia e tyre është zhdukur. Tashmë janë gati për të qenë qytetarë, ushtarë, nëpunës, psikiatër, politikanë, bankierë, agjentë të fshehtë, prostituta dhe të tjera gjëra të përdorshme. Në veprat e mia unë përpiqem ta shoh botën përmes syve të fëmijëve dhe të marr anën e tyre.

A është më tërheqëse të jesh udhëheqës revolucioni, anëtar i Rolling Stones, ashtu siç keni ëndërruar të bëheni kur ishit i ri, apo piktor, çfarë realisht jeni? Mendoni se keni zgjedhur profesionin e duhur?

HELNWEIN: Revolucionet politike gjithmonë dështojnë, zakonisht ato i përkeqësojnë gjërat. Por në fusha të artit dhe në estetikë revolucionarët mund të krijojnë një rilindje të re. Si fëmijë kam pasur ëndrrën e paarritshme për t’u bërë muzikant i rokut, por me kalimin e kohës e kuptova që të qenit piktor ka përparësitë e veta. Unë jam i pavarur dhe kryenveti, unë bëj rregullat e mia, nuk bëj kompromise dhe në studion time jam unë ligjvënësi i universit tim, këtij vendi të shenjtë dhe të vetmuar.

Lajtmotiv i artit tuaj është dhuna. Pse ka kaq shumë dhunë në pikturat tuaja?

HELNWEIN: Kur kam mësuar në lidhje me krimet që brezi i prindërve të mi kishte kryer gjatë regjimit nazist dhe se si shumica e vrasësve masivë ecën dhe bënë karrierë të sukseshme në demokracinë tonë të re, – për mua gjithçka u ndal atje. E humba besimin në botën e të rriturve dhe në sistemin e tyre të vlerave. Ajo çka më mërziste gjithmonë ishte se si fëmijët abuzohen vetëm pse janë fizikisht më të dobët dhe të paaftë për t’u mbrojtur – se si ata grabiten, përdhunohen, skllavërohen dhe vriten. Unë kurrë nuk e kam kuptuar se pse disa njerëz argëtohen aq shumë duke i shkaktuar dhimbje dikujt që është i brishtë dhe i vogël. Që nga fëmijëria e hershme kam parë dhunë gjithkah rreth meje, si dhe efektin e dhunës: frikën. Kam thithur çdo informacion që mund të merrja mbi persekutimin dhe torturën siç ishin Holokausti, Lufta e Vietnamit, regjimet tiranike të tilla si ajo e Kilit të Pinochet-it, Inkuizicioni … dhe më në fund, keqtrajtimi i përgjithshëm i fëmijëve. Fiksimi me dhimbjet e skajshme të shkatuara mbi të tjerët, në veçanti mbi të pambrojturit, që përshkon gjithë historinë njerëzore, ka qenë gjithmonë mister për mua. Kreativiteti që njerëzit zhvillojnë në kryerjen e mizorive të tilla është befasues. Mendoj se kjo është ajo që Goya u përpoq ta thoshte me “seritë e fatkeqësive të luftës” – për të na detyruar që të përballemi me gjithë këtë dhunë të pakuptimtë, me dhimbjen, dëshpërimin dhe vdekjen që kemi shkaktuar, kështu që ne nuk do të duhej të ishim të dënuar ta përsërisim të njëjtën tragjedi pa pushim.

Si në tragjeditë greke, ju insistoni në katarsisin që duhet ta shkaktojnë pikturat. Kjo terapi është vetëm për shikuesit, apo e karakterizon edhe procesin tuaj artistik?

HELNWEIN: Arti mund të ketë ndikim emocional mbi shikuesin, nëse edhe vetë krijuesi ia ka filluar me përvojë katarsike.

Pikturat tuaja duken si fotografi, por janë më domethënëse, sepse ju luani me ngjyra, ide dhe teknika. Si të tilla, ato shfaqin diçka që është e pamundur të fiksohet nga aparati, ose të tregohet me fjalë. Duket sikur keni zgjedhur thënien e Baconit si moto: “nëse mund ta përfolni, pse ta pikturoni”. Kështu, ju bëni diçka që të lë pa frymë e që nuk do të jetë temë bisedash të zakonshme, sepse është paraparë të ndjehet dhe të kuptohet. Jeni përgjigjur ndonjëherë me fjalë për pyetjet pamore që keni shtruar?

HELNWEIN: Pajtohem me Baconin për këtë. Sa herë që një artist përpiqet ta shpjegojë punën e vet, e fëlliq krejt. S’ka hajër prej asaj pune. As kritikët s’ia vlen të dëgjohen. Kandinsky ka thënë: “Kurrë mos i besoni akademikut (historianit të artit, kritikut e kështu me radhë) nëse deklaron se ka zbuluar një defekt objektiv në një vepër arti… kritiku i artit është armiku më i madh i artit. ” Shikoje pikturën dhe shihe çfarë të shkakton ty. Pranoje dhe besoji reagimit tënd emocional, ndjenjave dhe ndjesisë tënde dhe merru me të. Ose, e thënë me fjalët e Lucian Freudit: “Çfarë kërkoj nga një pikturë? Kërkoj të më habisë, të më shqetësojë, të më joshë, të më bindë.”

Keni thëne se shkolla për ju ka qenë si kamp përqendrimi. Çfarë keni menduar kur e keni thënë këtë?

HELNWEIN: Pikërisht ashtu. Ndjehesha si i burgosur, isha i detyruar t’u bindesha urdhrave të huaja që nuk i pëlqeja. Isha i detyruar të bëja gjëra që nuk doja t’i bëja, isha i shtrydhur në një sistem shtypës që nuk kishte kurrfarë kuptimi për mua. Por thellë brenda meje mbaja të gjallë zjarrin që më nxiste të dilja nga kjo, ta gjeja lirinë.

A mendoni vërtet që keni mësuar më shumë nga Donald Duck-u sesa nga mësuesit?

HELNWEIN: Duckburg për mua ende ka më shumë kuptim se puna e pshurrtë që e quajmë realitet, që është shkatërruar nga disa rrahagjoksa të vetëquajtur autoritete.

Çfarë rëndësie në forminim tuaj kanë pasur Salvador Dali, John Heartfield dhe Carl Barks?

HELNWEIN: Nuk mendoj që ndonjë artist ka pasur ndonjë ndikim të veçantë mbi mua, kur kam nisur të pikturoj. Kam qenë si fëmijë autist dhe s’më kanë interesuar informacionet estetike nga artistët apo autoritetet e tjera të botës zyrtare të artit. Jam krenar që kam qenë fëmijë i rrugëve të braktisura, primitive. Carl Barks ishte një përjashtim, vepra e tij ka pasur një ndikim të thellë shpirtëror, estetik dhe emocional mbi mua. Nëse kjo e ka informuar sadopak veprën time, nuk e di.

A jeni ndikuar më shumë nga piktorët, apo nga shkrimtarët?

HELNWEIN: Siç thashë, nuk di për ndonjë ndikim të drejtpërdrejtë mbi veprën time, por shkrimtarët kanë qenë gjithmonë shumë të rëndësishëm për mua. Në fillim nuk më kanë interesuar shumë piktorët. Shumë më vonë, në galerinë e Uffizit në Firencë, për habinë time të madhe, unë pata përvojën time të rrugës së Damaskut. Ndikimi i këtyre pikturave të Rilindjes më tronditi në themel, unë isha krejtësisht i mposhtur, i shokuar. Më rridhnin lotët syve dhe nga ai çast kam një marrëdhënie intime pothuajse fetare me pikturat e mëdha të kulturës sonë.

Ju nuk besoni në frymëzinin parnasian siç bënin piktorët romantikë, edhe pse disa prej tyre i pëlqeni. Ju e pikturoni frymëzimin që ju vjen nga jeta, stripat, filmat, muzika, letërsia, interneti etj. A është frymëzimi akt shpirtëror që i prin aktit fizik të pikturimit?

HELNWEIN: Romantizmi ishte një nga lëvizjet më të rëndësishme në historinë e artit, artistët ishin kthyer në anën shpirtërore dhe mistike të jetës, jashtë fesë së organizuar, e cila ende ka një ndikim të madh në kulturën popullore sot. Ajo përfshin muzikën, poezinë, letërsinë, pikturën, skulpturën, modën, dizajnin dhe arkitekturën. Por, përveç idealizimit të peizazhit dhe kultit të Biedermeierit, ka pasur edhe një anë të errët për romantizmin, shpesh të referuar si romantizmi i zi ose i errët – të dyja në letërsi dhe art – që ka të bëjë me melankoliken, papërgjegjshmërinë, seksualitetin, natën, vdekjen dhe të keqen. Lord Bajroni më vjen në mendje, E.T.A. Hoffmann, Ludwig Tieck, Edgar Allan Poe. Romantikët e errët i përshtatnin imazhet e personifikimit të së keqes në formë të Satanit, djajve, fantazmave, njeriut-ujk, vampirëve dhe monstrave, si metaforë për anën e errët të natyrës së qenësishme të njeriut. Kujtojeni romanin gotik “Frankenstein” të Mary Shelleyit, “Drakulën” e Bram Stokerit, ose “Jekyll dhe Hyde” nga Robert Louis Stevenson, “Vathek” nga William Beckford, por elemente të tilla kanë edhe Victor Hugo, Charles Baudelaire, Rimbaud, Antonin Artaud dhe kështu me radhë… Në pikturë janë Goya, Johann Heinrich Füssli, Caspar David Friedrich, Kubin, Edvard Munch, Balthus, ose le ta kujtojmë “Toteninselin” e Arnold Böcklin. Që të gjithë jehojnë në kulturën e shekullit XX, në filmat e Fritz Lang, Murnau, Buñuel, në stripat si Batman, apo në muzikë – Alice Cooper, Marilyn Manson dhe të tjerë.

Meqë ra fjala, çfarë ka qenë përvoja e bashkëpunimit me Marilyn Manson?

HELNWEIN: Vërtet më ka pëlqyer bashkëpunimi me Mansonin. Nga momenti i parë kur e takova në Los Anxhelos, kisha ndjenjën se e njihja para 1000 vjetësh. Çdo gjë rreth tij ishte aq e njohur për mua. Shumica e njerëzve që takoj më duken të huaj dhe asgjë që thonë ose bëjnë, nuk ka ndonjë rëndësi për mua, por këtë djalë unë e kuptoj dhe mund ta shoh botën përmes syve të tij, të mendoj mendimet e tij, t’i vuaj ndjenjat e tij, thjesht e njoh botën e tij. Ai është një mendje e shkëlqyer, shumë i arsimuar, poetik, frymëzues, me një hijeshi të rrallë të errët, dekadent, i llastuar, kot, radikal dhe i tepruar, i vëmendshëm dhe i butë, arrogant dhe i kujdesshëm, i keq dhe i pafajshëm në të njëjtën kohë. Ai është shumëfytyrësh si perëndesha Kali, perëndeshë e të zezës, ndryshimit dhe vdekjes. Ai mund të jetë një fëmijë në një moment dhe të marrë trajtën e një burri apo të një gruaje, ai gjithashtu mund të jetë një engjëll androgyn ose demon. Ne u argëtuam shumë duke punuar në ciklin “Epoka e artë e groteskës”.

Sa ka ndikuar kontrakultura tek ju?

HELNWEIN: Unë jam kontrakultura.

A është karakteri luftarak i krijimtarisë suaj arsyeja që ju e quani artin tuaj armë?

HELNWEIN: Arti më jep aftësi për t’u ngritur përsëri. Kur kam filluar të pikturoj, papritmas e kam kuptuar se nuk duhet t’i pranoj pafytyrësitë e kësaj shoqërie, e kam kuptuar që arti ështe një armë dhe që unë e kisha gjetur një mënyrë për të luftuar përsëri.

Pikturat tuaja janë kundër harresës dhe përmbajnë shumë referenca politike, historike e fetare. Çfarë është relacioni i artit tuaj me politikën, historinë dhe religjionin?

HELNWEIN: Thjesht kuriozitet, kureshtje. Unë jam i fiksuar për të kuptuar se çfarë ndodh në të vërtetë. Ku jam unë? Nga vijmë? Kush jemi? Ku shkojmë? Ndryshe nga shumica e njerëzve të cilët janë të lumtur nga përrallat që dëgjojnë prej autoriteteve, unë me të vërtetë dua të di. Kjo është arsyeja pse vazhdimisht hulumtoj, pyes, kërkoj, gërmoj dhe përpiqem të mësoj sa të jem gjallë. Midis kësaj dhe artit tim nuk ka asnjë ndryshim.

Ju dukeni si Goya dhe Bosch në tema, por jeni krejt ndryshe në teknikë. Pikturoni me stil hiperrealist, kështu që dhuna në veprat tuaja është më shokuese se kudo tjetër. A keni qenë gjithmonë hiperrealist?

HELNWEIN: Kurrë nuk jam interesuar në subjektin e teknikës. Unë përpiqem të shpreh dhe të formuloj diçka që është thelbësore për mua dhe kam zgjedhur teknikën që më është dukur më e përshtatshme për qëllimin tim. Teknika është vetëm mjet, megjithëse i rëndësishëm, por ajo duhet të shërbejë për një kauzë më të lartë.

Sa kohë ju ka marrë pikturimi i “Epifanisë”?

HELNWEIN: Është e vështirë të thuhet, sepse unë gjithmonë punoj në 10-20 ose më shumë piktura në të njëjtën kohë, duke kaluar nga njëra te tjetra, i lë disa prej tyre për një kohë për t’iu kthyer prapë më vonë. Është një proces i vazhdueshëm që mund të zgjasë një e më shumë vjet. Kështu që, nuk është e lehtë ta them se sa kohë kam kaluar mbi “Epifaninë”, apo ndonjë pikturë tjetër.

Goya ka thënë që “akti i pikturimit është për një zemër që i tregon zemrës tjetër se ku e ka gjetur shpëtimin”. Nëse ndonjë shikues ju pyet se ku e keni gjetur shpëtimin, çfarë do t’i thoshit?

HELNWEIN: Kjo është një thënie e shkëlqyeshme e Goyas. Epo, unë patjetër kam gjetur diçka përmes veprës sime, që është diçka si shpëtim.

Duke e njohur krijimtarinë tuaj, do të mund të thosha që dhuna e pikturuar nga ju thërret për paqe. Dua ta di çfarë lloj ëndrre jeni duke pikturuar dhe a mund të thoni nëse ëndrra juaj po bëhet realitet?

HELNWEIN: Mendoj se çdo artist ka vetëm një motiv qendror, qëllim ose kërkesë, dëshirë, mani apo ëndërr, ose quajeni si të doni. Dhe secila vepër e tij është një tjetër përpjekje pak a shumë e suksesshme për t’iu afruar më shumë temës së tij themelore, për ta bërë të dukshme, për ta rrëmbyer atë, për t’i dhënë trajtë dhe formë dhe për ta bërë atë të kuptueshme, derisa ajo është jomateriale dhe për këtë arsye ajo nuk ka formë dhe kurrë nuk do të jetë e kuptueshme. Qëllimi i ëndrrës është të ëndërrohet, jo të plotësohet.

(Botuar në numrin 2 të revistës Symbol, të cilën e boton Bard Books)

Gottfried Helnwein (1948), piktor, fotograf, instalator, muralist dhe performator, është artist austriako-irlandez. Si artist jokonformist, ai është dëbuar nga Instituti Eksperimental për Arsim të Lartë Grafik. Pastaj studioi ne Universitetin e Arteve Vizuale në Vjenë. Pas mbarimit të studimeve, u ftua të japë mësim në Universitetin e Shkencave të Aplikuara në Hamburg, pozitë të cilën e refuzoi. Piktori Rudolf Hausner e propozoi si pasardhës të tij për të dhënë mësim në Universitetin e Arteve Vizuele në Vjenë, por Helnwein e la Vjenën dhe shkoi në Gjermani ku bleu një kështjellë dhe jetoi deri më 1997, kurse më 1998 u vendos në Irlandë, ku bleu kështjellën Gurteen de La Poer, në të cilën jeton edhe tash me gruan dhe fëmijët e tij artistë. Për pikturat e tij kanë shkruar emra të njohur si: Norman Mailer, William Burroughs etj.

Shopping Cart